Bursztyn z Wikipedii

Bursztyn

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

    

Ten artykuł dotyczy żywicy kopalnej. Zobacz też: Bursztyn (ujednoznacznienie).

Bursztyn
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	(C10H16O) + związki siarki (H2S) [1]
Twardość w skali Mohsa	2-2,5
Przełam	muszlowy
Łupliwość	brak
Układ krystalograficzny	substancja bezpostaciowa
Gęstość minerału	ok. 1,08 g/cm³
Właściwości optyczne
Barwa	żółty, brązowy, białożółty, kremowy, czerwony, pomarańczowy, rzadko niebieski, zielonkawy, fioletowy [2]
Rysa	biała
Połysk	tłusty
Współczynnik załamania	ok. 1,54 (substancja izotropowa)
Inne	Pleochroizm – brak

Naszyjnik wykonany z bursztynu o rozmiarach 52 na 32 mm

Zrekonstruowana Bursztynowa Komnata wykonana z bursztynu

Bursztyn

Fragment zrekonstruowanej Bursztynowej Komnaty

Szkatuła wykonana z kilku rodzajów bursztynu

Bursztyn także: jantar, amber (łac. sucinum, czasem także elektrum z gr. ἤλεκτρον - elektron) – kopalna żywica drzew iglastych, a w rzadszych przypadkach żywicujących liściastych drzew z grupy bobowców.
Znanych jest około 60 odmian (gatunków). Najstarsze z nich pochodzą z utworów dewońskich (stwierdzono je w Kanadzie); najmłodsze, nie zaliczane zasadniczo do bursztynów są znajdowane w Ameryce Południowej, Afryce, Australii i Nowej Zelandii (kopal).
Najbogatsze znane złoża bursztynów, szacowane na 90% całych zasobów światowych, zlokalizowane są w obwodzie kaliningradzkim (Rosja)^[3].

Spis treści

[ukryj]

• 1 Nazwy
• 2 Właściwości
• 3 Odmiany
• 4 Występowanie
• 5 Zastosowania
• 6 Wielkość
• 7 Zobacz też
• 8 Przypisy
• 9 Bibliografia

Nazwy

Nazwa "bursztyn" pochodzi od niemieckiego bernstein (kamień, który się pali). Znany był od dawna pod różnymi nazwami:

• sukcynit – nazwa geologiczna, pochodzi od succinum – sok, żywica drzewna;
• Grecy nazywali ten kamień elektron (ηλεκτρον), co oznacza świecący i błyszczący;
• Rzymianie nazywali bursztyn lyncurium, czyli mocz rysia, albowiem według legendy złocisty kamień powstał ze skamieniałego moczu tego drapieżnika;
• succinum to łacińska nazwa bursztynu używana w farmacji. Powstała od łac. succus – sok;
• Egipcjanie nazywali bursztyn sokal;
• Arabowie anbar, ponieważ zapach pocieranego bursztynu kojarzył się z zapachem ambry;
• Persowie nazywali kamień karuba – złoty rabuś;
• Słowiańska nazwa jantar została przejęta od Litwinów, a ta od fenickiej nazwy jainitar – żywica morska.

Właściwości

inkluzja w bursztynie - mrówka

• Skład chemiczny: mieszanina kilkudziesięciu różnych związków, o średniej zawartości ok. 67 do 81% węgla i ok. 1% siarki; resztę stanowią tlen i wodór. Jednym ze składników jest kwas bursztynowy (3-8% w sukcynicie, poniżej 3 % w innych odmianach bursztynu)
• Barwa: jasnożółta do brunatnej ("bursztynowa"), bywa też mlecznobiały, niebieski, zielonkawy, bezbarwny, czerwony i czarny
• Połysk: tłusty
• Przełam: muszlowy, schodkowy
• Przezroczystość: przezroczysty, przeświecający, do nieprzezroczystego
• Rysa: biała
• Twardość w skali Mohsa: 2,0-2,5
• Gęstość: 1,05-1,09 g/cm³
• Łupliwość: brak
• Luminescencja: fluoroscencja – brunatnobiała do żółtozielonej, dla burmitu niebieska
• Temperatura topnienia 287 - 300 stopni Celsjusza
• Współczynnik załamania światła 1,539 - 1,542

Tworzy nieregularne bryłki. Największa znaleziona bryła bursztynu bałtyckiego waży 9,75 kg. Najczęściej spotykany jest bursztyn żółty, rzadsze są odmiany bezbarwne, czerwone, zielonkawe, a ich przejrzystość zależy od zawartości drobnych pęcherzyków powietrza. Bryłki bursztynu zawierają niekiedy pochodzące z okresu kredy i kenozoiku szczątki zwierząt lub roślin, tzw. inkluzje. Inkluzje stałe są reprezentowane przez różne minerały np. piryt czy kwarc, oraz owady, rzadziej pajęczaki, drobne płazy i gady, rośliny i ich szczątki. Inkluzje stanowią cenny materiał badawczy dla biologów i paleontologów.

Odmiany

• birmit
• bursztyn bałtycki
• aikait – odmiana bursztynu znajdowana na Węgrzech i we Francji
• bursztyn dominikański – odmiana bursztynu znajdowana w osadach trzeciorzędowych w Dominikanie na wyspie Haiti
• bursztyn japoński – odmiana bursztynu wydobywanego w północnej części wyspy Honsiu, nad brzegiem Oceanu Spokojnego
• bursztyn libański – odmiana bursztynu znajdowana w osadach kredowych (kreda dolna) w Libanie na Bliskim Wschodzie
• bursztyn meksykański – odmiana bursztynu znajdowana w osadach trzeciorzędowych (oligocen górny – miocen dolny) w Meksyku
• bursztyn tajmyrski
• cyberyt
• keflachit
• keuperyt
• rumenit – odmiana spotykana w Rumunii
• symetyt – charakteryzuje się wyraźną opalescencją), spotykany we Włoszech
• walchowit – całkowicie nieprzezroczysty, barwy beżowej; występuje na Morawach
• krancyt – odmiana spotykana w Saksonii^[4]

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

zielony bursztyn z rejonu Karaibów

• Występuje w utworach trzeciorzędowych: b. bałtycki, dominikański, birmański (birmit) – odmiana spotykana w Tajlandii, Wietnamie, Malezji, Mjanmie, chilijski, meksykański, australijski, grenlandzki (szraufit), sachalinski, sycylijski;
• W utworach kredowych: b. libański, jakucki, willeryt, retynit, cedaryt – spotykany w Kanadzie, walchowit i neudorfit – odmiany spotykane w Czechach.

Najbardziej znany – sukcynit jest znajdowany w utworach trzeciorzędowych Polski, Litwy, Łotwy, Rosji, Danii, Niemiec. Inne żywice kopalne są spotykane w Argentynie (ambryt), w Afryce, na Madagaskarze.
W Polsce udokumentowane geologicznie (na koniec 2010 r.) są cztery złoża o łącznej zasobności bursztynu (bilans geologiczny) 1118 ton: największe w Górce Lubartowskiej 1088 ton (w osadach eoceńskiej delty), w Przeróbce 17 ton (złoże wtórne w czwartorzędowym osadzie), w Wiślince 2,7 tony (złoże wtórne w czwartorzędowym osadzie) i w Możdżanowie 10 ton (w krze osadów eoceńskich w obrębie plejstocenu); prócz tego rocznie skupuje się 4-6 ton bursztynu pozyskanego wg oficjalnych danych z plaż Bałtyku ^[5]

Zastosowania[edytuj | edytuj kod]

bursztyn szlifowany i matowy

Pierścień z bursztynem

Najbardziej ceniony w jubilerstwie bursztyn bałtycki, znany od pradziejów, po raz pierwszy włączony do wykazów mineralogicznych przez Breithaupta w XIX wieku, inaczej zwany jest sukcynitem. Ze względu na niewielką twardość ulega szybko zarysowaniom oraz zmatowieniu na wypolerowanej powierzchni w przypadku kontaktu z twardszymi materiałami, np. ziarenkami piasku zawartymi w kurzu i powietrzu. Bursztyn jest przedmiotem handlu. Największe międzynarodowe targi bursztynu na świecie Amberif odbywają się w Gdańsku^{[6] [7] [8]}.
W medycynie ludowej dym bursztynowych kadzidełek zabijał zarazki, a noszone na szyi korale zapobiegają bólom gardła i głowy oraz wzmacniają tarczycę. Ogrzane grudki bursztynu stosowało się do wyciągania z oczu ciał obcych (muszek, pyłków). Utłuczony proszek zażywano jak tabakę, co miało oczyścić zatoki i pomóc w pozbyciu się kataru.
Współczesna litoterapia stosuje bursztyn jako nalewkę w leczeniu chorób tarczycy, gardła, przy chrypce i reumatyzmie.

Wielkość[edytuj | edytuj kod]

Największe bryły osiągają wagę kilku, a wyjątkowo kilkunastu kilogramów.

Zobacz też

Informacje w siostrzanych projektach

Ilustracje i media w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• Bursztynowa Komnata
• Bursztynowy Słowik
• Szlak bursztynowy
• Mistrzostwa Świata w Poławianiu Bursztynu
• bursztyn bałtycki
• skamielina

Przypisy

1. Skocz do góry ↑ Nikodem Sobczak: MAŁA ENCYKLOPEDIA KAMIENI SZLACHETNYCH I OZDOBNYCH. Wydawnictwa "ALFA", 1986 Warszawa, s. 66. ISBN 83-7001-030-X.
2. Skocz do góry ↑ Nikodem Sobczak: MAŁA ENCYKLOPEDIA KAMIENI SZLACHETNYCH I OZDOBNYCH. Wydawnictwa "ALFA", 1986 Warszawa, s. 169. ISBN 83-7001-030-X.
3. Skocz do góry ↑ Amber Trade and the Environment in the Kaliningrad Oblast. Trade and Environment Database. [dostęp 2012-04-09].
4. Skocz do góry ↑ Barbara Kosmowska-Ceranowicz: Bursztyn i inne żywice kopalne świata. Krancyt. RynekJubilerski.pl. [dostęp 2010-03-27].
5. Skocz do góry ↑ Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce. Wydawca Państwowy Instytut Geologiczny i PIB, Warszawa 2011, strony 120-121.
6. Skocz do góry ↑ Zbieralska A., Adamska G., Pytlos R.: Skarby Gdańska. Bursztyn. Wyd. Biuro Prezydenta ds. Miasta, Urząd Miejski w Gdańsku.
7. Skocz do góry ↑ Sontag E., Szadziewski R.: Bursztyn bałtycki. Odkryjmy wymarły świat. Wydz. Biologii Uniw. Gdański
8. Skocz do góry ↑ http://www.israelidiamond.co.il/english/news.aspx?boneid=918&objId=1909

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Bukowski Zbigniew "Znaleziska bursztynu w zespołach z epoki brązu i z wczesnej epoki żelaza z dorzecza Odry oraz Wisły"
• Franaszek Krystyna "Bursztyn – podstawowe wiadomości"
• Gierłowska Gabriela "Przewodnik po imitacjach bursztynu"
• Jastrzębski Jerzy "Bursztyniarstwo na Kurpiach"
• Kosmowska-Ceranowicz Barbara, Konart Tomasz "Tajemnice Bursztynu"
• Kriegseisen Jacek "Słupskie bursztynnictwo"
• Mierzwińska Elżbieta "Dzieje bursztynu: historia sztuki bursztynniczej i przewodnik po wystawie malborskiej"
• Pęczalska Anna "Złoto Północy: opowieści o bursztynie"
• Świerzowska Agata "Bursztyn, koral, gagat: symbolika religijna i magiczna"
• Grabowska Janina "Polski bursztyn", Interpress, Warszawa 1982, ISBN 83-223-1982-7